Istota i podstawa prawna umownego działu spadku
Dział spadku jest czynnością prawną mającą na celu zniesienie wspólności majątku spadkowego, która powstała między spadkobiercami z chwilą otwarcia spadku. W jej wyniku poszczególni spadkobiercy stają się wyłącznymi właścicielami przyznanych im przedmiotów (aktywów) wchodzących w skład spadku.
Podstawę prawną dla tej czynności stanowią przepisy Kodeksu cywilnego (art. 1035 i następne). Ustawodawca wskazuje, że do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o zniesieniu współwłasności. Oznacza to, że spadkobiercy mają pełną swobodę w kształtowaniu wzajemnych rozliczeń, o ile ich ustalenia są zgodne i nie sprzeciwiają się prawu.
Dział spadku u notariusza czy w sądzie – zasadnicza różnica
Spadkobiercy mają do wyboru dwie drogi: sądową lub notarialną (umowną).
Notarialna umowa o dział spadku jest rozwiązaniem zdecydowanie szybszym, tańszym (jeśli strony są zgodne) i bardziej elastycznym. Warunkiem niezbędnym jest tu jednak całkowita, pełna zgoda wszystkich współspadkobierców co do każdego elementu umowy – składu majątku, jego wartości, sposobu podziału oraz ewentualnych spłat i dopłat. Notariusz jest tu strażnikiem konsensusu i bezpieczeństwa obrotu.
Postępowanie sądowe jest natomiast nie do uniknięcia, gdy między spadkobiercami istnieje jakikolwiek spór (np. co do wartości nieruchomości lub sposobu jej podziału). Tryb sądowy jest zazwyczaj znacznie dłuższy i bardziej sformalizowany.
Wymóg formalny – co jest potrzebne przed działem spadku
Do zawarcia umowy o dział spadku nie można przystąpić „z marszu”. Notariusz musi mieć pewność co do kręgu spadkobierców i ich udziałów. Dlatego absolutnie niezbędne jest wcześniejsze legitymowanie się przez strony jednym z dwóch dokumentów:
- Zarejestrowanym Aktem Poświadczenia Dziedziczenia (APD) sporządzonym przez notariusza;
- Prawomocnym Postanowieniem Sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Bez jednego z tych dokumentów dokonanie działu spadku jest niemożliwe.
Sposoby notarialnego podziału majątku spadkowego
Jeżeli w skład spadku wchodzi więcej niż jeden wartościowy przedmiot (np. dom, działka rolna, środki pieniężne), spadkobiercy mogą dokonać podziału na kilka sposobów.
- Podział fizyczny (w naturze) – jest to najbardziej naturalny sposób. Polega na tym, że poszczególne przedmioty są przyznawane na wyłączną własność konkretnym spadkobiercom (np. Anna otrzymuje sprzedaż domu, a Piotr otrzymuje sprzedaż działki rolnej).
- Przyznanie całości jednemu ze spłatą pozostałych – częste rozwiązanie, gdy głównym składnikiem jest np. jedno mieszkanie. Jeden ze spadkobierców otrzymuje je na wyłączną własność, zobowiązując się jednocześnie do spłaty udziałów pozostałych spadkobierców.
- Podział cywilny (przez sprzedaż) – teoretycznie możliwy jest również umowny dział polegający na sprzedaży majatku i podziale uzyskanej sumy, choć w praktyce notarialnej jest to rzadsze.
Treść umowy o dział spadku – co ustalamy u notariusza
Rzetelnie sporządzona umowa o dział spadku musi precyzyjnie regulować wszystkie ustalenia stron. Najważniejsze elementy to:
- Określenie składu i wartości majątku – spadkobiercy muszą zgodnie oświadczyć, co wchodzi w skład spadku (np. konkretne nieruchomości, pojazdy, środki na rachunkach) oraz jaką wartosc zgodnie przypisują każdemu z tych składników. Notariusz nie jest rzeczoznawcą i opiera się na zgodnych oświadczeniach stron.
- Sposób podziału – dokładne wskazanie, który spadkobierca otrzymuje jakie przedmioty na wyłączną własność.
- Spłaty i dopłaty – jeśli wartość otrzymanych przez kogoś aktywów przewyższa jego udział spadkowy, strony muszą precyzyjnie ustalić wysokość, terminy i sposób (np. ratalny) spłat na rzecz pozostałych.
Niezbędne dokumenty do sporządzenia umowy
Aby notariusz mógł przygotować projekt umowy, strony powinny dostarczyć komplet dokumentów:
- Wspomniany APD lub postanowienie sądowe.
- Numery ksiąg wieczystych dla wszystkich nieruchomości wchodzących w skład spadku.
- Podstawy nabycia nieruchomości przez spadkodawcę (np. dawne akty notarialne) – jeśli są w posiadaniu stron.
- Dokumenty geodezyjne (wypisy, wyrysy), jeśli podział dotyczy gruntu, który ma być jednocześnie podzielony geodezyjnie.
- Zaświadczenie z Urzędu Skarbowego (wydane po postępowaniu spadkowym) potwierdzające, że podatek od spadków i darowizn został uregulowany, zwolniony lub uległ przedawnieniu.
- Dowody osobiste wszystkich stron.
Dział spadku a podatki – PCC i podatek dochodowy
To jedna z najważniejszych kwestii, o których notariusz poucza strony.
Podatek od spadków i darowizn (PSD) – na tym etapie co do zasady już nie występuje. Obowiązek podatkowy powstał bowiem w momencie uprawomocnienia się postanowienia lub zarejestrowania APD i powinien być już uregulowany.
Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) – ten podatek może wystąpić. Zgodnie z ustawą, dział spadku podlega PCC tylko w części dotyczącej spłat lub dopłat. Co istotne, opodatkowaniu podlega tylko nadwyżka wartości ponad udział, jaki spadkobiercy już przysługiwał w majątku spadkowym. Jeżeli więc dział jest ekwiwalentny (każdy otrzymuje aktywa o wartości równej swojemu udziałowi) lub ze spłatami nieprzekraczającymi wartości udziału – podatku PCC nie ma.
Podatek dochodowy (PIT) – sam dział spadku jest czynnością neutralną podatkowo w zakresie PIT.
Koszty notarialne umowy o dział spadku
Wysokości opłat za czynności notarialne podejmowane w Polsce przez notariuszy reguluje Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Warto podkreślić, że wartości określone w rozporządzeniu są maksymalne, i w przypadku każdej planowanej czynności notariusz określi taksę notarialną na podstawie analizy dokumentów konkretnej sprawy.
W zakres kosztów ponoszonych u notariusza przy sporządzaniu umowy sprzedaży domu składają się:
- taksa notarialna zależna od ogólnej wartości majątku podlegającego działowi (a nie tylko od wartości spłat),
- koszt sporządzenia wypisów w wysokości 6 zł netto za każdą rozpoczętą stronę,
- opłata za złożenie wniosku wieczystoksięgowego (200 zł).
Bazowe stawki taksy notarialnej wynoszą:
- 100 zł przy wartości majątku do 3000 złotych,
- 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł przy wartości majątku powyżej 3000 do 10 000 zł,
- 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł przy wartości majątku powyżej 10 000 do 30 000 zł,
- 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30 000 zł przy wartości majątku powyżej 30 000 do 60 000 zł,
- 1010 zł + 0,4% nadwyżki powyżej 60 000 zł przy wartości majątku powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł,
- 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł przy wartości majątku powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł,
- 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, ale nie więcej niż 10 000 zł lub 7500 zł (dla I grupy podatkowej) przy wartości majątku powyżej 2 000 000 zł.
Przykładowo, gdy spadkobiercy dokonują działu spadku obejmującego majątek (np. dom i działkę) o łącznej, zgodnie ustalonej wartości 600 000 zł, maksymalna taksa notarialna wynosi 3170 zł (1010 zł + 2160 zł) netto, plus podatek VAT.
Do tego dochodzą opłaty sądowe za dokonanie zmian w księgach wieczystych (np. wpisanie nowego właściciela).
Dział spadku w Kancelarii Notarialnej Tomasza Sodela
Dział spadku to czynność kończąca proces dziedziczenia. Jako notariusz z Szydłowca, mam świadomość, że jest to jedna z szczególnie istotnych czynności dla moich Klientów, pozwalająca finalnie uregulować ich sytuację majątkową. W Kancelarii zapewniamy formalny profesjonalizm, udzielając stronom wyczerpujących wyjaśnień co do skutków prawnych podejmowanych ustaleń.